Netflix-film Don't Look Up herkenbaar voor wetenschappers: 'Ook in echte leven wordt vaak pas geluisterd als het te laat is'

Te absurd. Zo beschrijven veel mensen de Netflix-hit Don't Look Up, over een komeet die het voortbestaan van de aarde bedreigt. Maar voor klimaatwetenschappers weerspiegelt de film de realiteit: "Vaak wordt er pas geluisterd als het te laat is."

In de film proberen astronomen Randall Mindy (Leonardo DiCaprio) en Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) de wereld ervan te overtuigen dat er zo snel mogelijk iets moet gebeuren om een ramp te voorkomen. Maar niemand lijkt hen serieus te nemen.

Geen leuke boodschap

"Don't Look Up laat goed zien in wat voor spanningsveld wetenschappers opereren", zegt bioloog Lennart de Nooijer van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek (NIOZ). "De boodschap in de film, over een komeet die de aarde nadert, lijkt een beetje op wat wij als wetenschappers willen vertellen over de klimaatverandering."

"Namelijk, dat de aarde opwarmt en de zeespiegel stijgt. Omdat dit geen boodschap is die mensen graag horen, wordt er vaak sceptisch gereageerd."

'Jullie willen het niet horen!

Een probleem accepteren dat we zelf hebben gecreëerd, zit niet in onze aard, verklaart De Nooijer die sceptische en zelfs ontkennende reacties. "Dan moeten we namelijk ook accepteren dat we onze levensstijl moeten veranderen."

Er speelt volgens de bioloog ook nog iets anders mee. "Als wetenschappers de vraag krijgen of ze iets zeker weten zullen ze altijd antwoorden dat ze het niet 100 procent zeker weten. Zo'n antwoord wordt vaak aangegrepen door sceptici. Zo van: 'hé wacht eens even, als je het nog niet zeker weet, ga dan eerst maar eens meer onderzoek doen.' In Don't Look Up gaat de ene wetenschapper daarin mee, die bezwijkt als het ware. De andere laat juist zien wat wij ook voelen als wetenschappers: de wereld vergaat en jullie willen het niet horen!"

Smeltende ijsplaat

Een komeet komt dan voorlopig niet op ons afgeraasd, maar er is wel degelijk een dreiging vanuit de natuur: een afbrokkelende ijsplaat aan de voet van de Thwaites-gletsjer op Antarctica. De gletsjer, die net zo groot is als Groot-Brittannië, wordt ook wel de 'Doomsday-gletsjer' genoemd.

"De gletsjer wordt nu nog op zijn plek gehouden door de ijsplaat", vertelt hoogleraar Polaire Meteorologie aan de Universiteit Utrecht Michiel van den Broeke. "Maar vorige maand brachten onderzoekers het nieuws naar buiten dat de ijsplaat mogelijk al binnen 5 jaar kan breken, door scheuren die ontstaan omdat de oceaan die eronderdoor stroomt warmer is geworden. Als de ijsplaat zijn grip op de berg kwijtraakt, heeft de gletsjer vrij baan naar zee. De zeespiegel zal daardoor een halve meter stijgen."

'We weten niet zeker'

En daar maken wetenschappers als Van den Broeke zich zorgen over. "Na de Thwaites-gletsjer zullen andere gletsjers volgen en dan praten we over een zeespiegelstijging van 2 tot 3 meter."

De hoop is dat de gletsjers zullen stabiliseren, vertelt de hoogleraar. "Maar dan moeten we echt zorgen dat de temperatuur niet verder dan 1,5 graad stijgt, door onze CO2-uitstoot naar nul te brengen. En dan nog weten we niet zeker hoe het loopt: de zeespiegelstijging kan veel hoger uitpakken dan we nu kunnen berekenen via de modellen."

'Ongemak herkenbaar'

Hoewel Antarctica niet bepaald naast de deur ligt, zullen we het ook in Nederland merken als de Thwaites-gletsjer sneller gaat stromen, zegt klimaatwetenschapper Marjolijn Haasnoot van kennisinstituut Deltares.

'Bouw daarom niet zomaar meer in laaggelegen gebieden', is de boodschap die ze al jaren verkondigt, maar daar wordt nauwelijks naar geluisterd. "Daar zie ik wel overeenkomsten met Don't Look Up: ook in die film proberen wetenschappers kennis over te dragen aan mensen die het niet (willen) begrijpen, dat ongemak is herkenbaar. Zelf vind ik het ook niet makkelijk om inzichten te delen, zeker als de kennis nog niet helemaal uitgekristalliseerd is. Maar ik doe het toch, want het meest lastige in deze kwestie van klimaatverandering is 'tijd'. Dat de zeespiegelstijging zo snel gaat dat we geen tijd meer hebben om ons aan te passen."

'Ten onrechte rustig slapen'

Of Haasnoot zich serieus genomen voelt als wetenschapper? "De waterschappen en ministeries zien wel de ernst in van de situatie. Tegelijkertijd wordt er op plekken gebouwd die we later nodig hebben om water vast te houden, of ruimte te geven aan de rivieren. Dat is wel frustrerend."

"Ik merk dat veel mensen niet beseffen hoe groot de opgave is waar we - op de korte termijn - voor staan. Er gebeurt al wel veel op het gebied van klimaatadaptatie in Nederland, maar dit soort studies over de Thwaites-gletsjer geven aan dat we moeten versnellen. De gletsjer lijkt ver weg, alsof het geen gevolgen heeft voor ons. Maar stel dat de ijsplaat inderdaad binnen 5 jaar afbreekt, dan moeten we flink gaan versnellen. We hadden 30 jaar nodig voor het bouwen van de Deltawerken. Het maken en implementeren van plannen kost tijd."