Advocaten van topcriminelen betaald door de staat: in liquidatieproces Passage kregen ze 6,2 miljoen

Advocaten maken vaak extra uren, die ze moeten declareren bij de staat. Juist bij grotere processen kan dat enorm oplopen, blijkt uit cijfers van de Raad voor Rechtsbijstand. Het liquidatieproces Passage kostte de staat maar liefst 6,2 miljoen euro.

Het was de meest omvangrijke strafzaak ooit: het Passage-proces. Negen verdachten kregen zware gevangenisstraffen opgelegd, waaronder vier keer levenslang, voor het beramen en plegen van vijf onderwereldmoorden, onder wie Thomas van der Bijl en Kees Houtman. De zaak duurde jaren. De meeste advocaten werkten op toevoeging, dat wil zeggen dat ze betaald werden door de staat. Totale kosten: 6.274.482 euro.

Er zit niks anders op

Wie in Nederland wordt gearresteerd heeft recht op een strafadvocaat. En wie te weinig vermogen heeft, kan een advocaat op toevoeging krijgen: een pro deo advocaat die wordt betaald door de staat. President Herman van der Meer van het Gerechtshof Amsterdam deed onderzoek naar die gesubsidieerde rechtsbijstand. "Veel verdachten hebben hun geld ergens liggen waar justitie en de fiscus niet bij kunnen komen. Op papier hebben ze vaak niks."

Ook in huidige megaprocessen zoals Marengo (proces tegen de organisatie van Ridouan Taghi) en het hoger beroep van Willem Holleeder, is het zeer aannemelijk dat de meeste strafadvocaten op toevoeging werken, zegt voorzitter Jeroen Soeteman van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten. "De meeste bijstand aan verdachten is gesubsidieerd. Als verdachten het geld al zelf zouden kunnen betalen, kunnen ze er vaak niet bij komen, omdat er beslag is gelegd op hun vermogen. Of, het vermogen is crimineel verkregen geld. Dat mogen wij als advocaten niet aannemen. Dan rest niks anders dan een advocaat op pro deo basis."

Terugvorderen advocaatkosten

Sinds 2018 is de staat begonnen met het terugeisen van de advocaatkosten bij draagkrachtige veroordeelden. Maar veel heeft dat nog niet opgeleverd, blijkt uit door EenVandaag opgevraagde cijfers. In de periode 2018 tot augustus 2020 heeft de staat in ruim duizend zaken gepoogd geld terug te vragen. De totale opbrengsten hiervan zijn ruim 575.000 euro. De staat betaalt aan strafadvocaten jaarlijks alleen al 119 miljoen euro.

Voor de meeste advocaten is de gesubsidieerde rechtsbijstand geen vetpot. Soeteman: "Voor kleine standaardzaken, zoals winkeldiefstal krijgen advocaten 600 euro, dat staat voor 18 uur werk. Voor grotere standaardzaken, zoals mishandeling krijgen ze voor 24 uur werk 800 euro. Dat is 33 euro per uur, waar advocaten alles voor moeten doen: het voorbereiden van het pleidooi, het zoeken naar ontlastend bewijs en de zitting zelf."

Grotere processen lucratief

Maar sommige strafzaken zijn heel complex, zoals de grotere (mega-)processen als die van Holleeder of Marengo. Dan maakt een advocaat veel meer uren. Er zijn soms tientallen zittingsdagen en vele getuigen die in bijzijn van de advocaat moeten worden gehoord. Ook zijn er dossiers van duizenden pagina's die heel precies moeten worden gelezen.

Bij dit soort processen kunnen advocaten extra uren indienen en dat tikt aan. Voor ieder extra uur krijgt de advocaat ruim 100 euro. Het zijn deze extra uren waardoor de advocatendeclaraties in het proces Passage oplopen naar 6,2 miljoen. Soeteman relativeert: "Het is veel, maar het waren ook zestien advocaten en het proces heeft jaren geduurd."

Tekortkoming in het systeem

Strafadvocaten ontvingen in de afgelopen periode gemiddeld een kleine 120 miljoen euro per jaar aan gesubsidieerde rechtsbijstand, blijkt uit de cijfers van de Raad voor Rechtsbijstand. Maar liefst 34 miljoen daarvan zijn extra uren. Juist dat geld komt bij een relatief kleine groep terecht, zegt Van der Meer: "Er is een kleine groep strafrechtadvocaten die deze grotere zaken doet. Verreweg de meeste strafadvocaten moeten het doen met standaardzaken. Er is tussen strafrechtadvocaten ook wel concurrentie, want iedereen wil die grotere zaken."

Wie eenmaal grotere zaken doet, zit relatief op rozen, zo blijkt uit het onderzoek. Mede dankzij een tekortkoming in het systeem. "De Raad voor Rechtsbijstand moet de extra gedeclareerde uren toetsen, maar die is daar niet goed toe uitgerust en heeft niet voldoende expertise", vertelt gerechtshofpresident Van der Meer. "Krijg je eenmaal groen licht voor die extra uren, dan is de toets op 'moeten dat nou 100, 200 of 500 uren zijn', die is onvoldoende." De Raad voor Rechtsbijstand voert sinds oktober 2018 een pilot uit, waarin ze onderzoekt hoe het systeem verbeterd kan worden.

Steeds meer extra uren

Kunnen strafadvocaten dan zomaar extra uren declareren, als de controle daarop ondermaats is? Waren al die extra uren in Passage nodig? Volgens de oud-rechter in dat proces Frits Lauwaars gingen de extra wensen van de advocaten soms wel wat ver, maar dat deden ze vooral in het belang van hun klanten. Lauwaars: "Ik heb niet het idee dat die advocaten dachten, we gaan hier eens een lekker vet potje maken, ik ga op mijn krent zitten en declareren maar."

Dat er steeds meer extra uren worden gemaakt, komt ook door het Openbaar Ministerie, zegt Jeroen Soeteman: "Je ziet vaker dat grote processen worden behandeld met alle verdachten bij elkaar. Een verdachte die een hele kleine rol heeft, kan je normaalgesproken in 8 uur afhandelen. Maar omdat al het onderzoek van de hele zaak nu ook in die kleine zaak meespeelt, kost het ineens 200 uur."

Declareren van tonnen per jaar

Wie als advocaat echt veel wil verdienen moet niet gaan werken in de hoek van gesubsidieerde rechtsbijstand, maar bij de grote kantoren op de zuidas, zegt Soeteman. Commerciële uurtarieven zijn namelijk veel hoger. Toch blijkt uit de cijfers dat sommige advocaten ook binnen het gesubsidieerde strafrecht behoorlijk kunnen verdienen. Afgelopen drie jaar waren er meerdere advocaten die op jaarbasis 300.000 tot 500.000 euro ontvingen van de Raad voor Rechtsbijstand. Wie dat zijn, wil de Raad vanwege privacyredenen niet noemen.

Jeroen Soeteman denkt dat het in die gevallen gaat om advocaten die bijna met pensioen gaan. "Je mag declaraties een aantal jaar opsparen. Als je dan met pensioen gaat, declareer je deze uren in één keer als pensioenvoorziening. Dat is fiscaal voordelig en ik vermoed dat dat hier is gebeurd. Je mag per jaar namelijk maximaal 2000 declarabele uren maken van 100 euro per uur. Dat komt neer op maximaal ongeveer 200.000 per jaar."