60 'spookkelders' ontdekt rond Oude Gracht in Utrecht, de vraag is van wie ze zijn

Een verzakking afgelopen najaar langs de Utrechtse Oude Gracht legde een onbekende ruimte met een oeroud gemetseld muurtje bloot. Na een scan met een grondradar kwamen er liefst 60 'spookkelders' tevoorschijn. Vraag is van wie die kelders nu precies zijn.

Karen Vlasblom van de gemeente Utrecht had de afgelopen maanden naar eigen zeggen 'twee banen'. De coronatijd vroeg veel van de medewerkers, die telkens landelijke richtlijnen moesten vertalen naar gemeentelijk beleid. Maar ondanks die ongekende drukte werd er toch tijd vrijgemaakt voor het in kaart brengen van kelders rond de Utrechtse grachten. "Het is belangrijk erfgoed, dat moet gewoon doorgaan."

Ineens instorten

Over het in kaart brengen van de wirwar van tunnels, tunneltjes en werven rond de Utrechtse Oude Gracht zijn Karen Vlasblom en conservator Stadsgeschiedenis Rene de Kam het eens: dat moet goed en grondig gebeuren.

Uit bouwhistorisch oogpunt, uit archeologisch oogpunt, maar toch ook uit veiligheidsoogpunt is het van belang dat de spookkelders in kaart worden gebracht. "Het belangrijk dat we het weten: als je die dingen niet onderhoudt, dan kan het daar ineens gaan instorten. Omdat niemand weet dat het er is", zegt Rene de Kam van het Centraal Museum Utrecht.

Tunneltje onder de straat

De kelders zijn ontstaan in de tijd dat het gebied rond de Oude Gracht havengebied was, van het midden van de 12de eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog, legt De Kam uit.

"Particulieren gingen een tunneltje onder de straat doorgraven, zodat je direct gelijkvloers van de kade in je huiskelder van je huis waar je je materialen opsloeg", vertelt hij. "Dat tunneltje werd langzamerhand breder. De een na de ander ging dat doen."

Dichtgemetseld

Er ontstond een complex ondergronds systeem waar elke centimeter benut werd, vertelt De Kam. "Blijkbaar hebben ze in die tijd allerlei ruimtes en kelders in gebruik genomen wat we nu niet meer weten."

Toen de economische betekenis in de 19e en 20e eeuw afnam, werden ruimtes dichtgemetseld en afgesloten. Er ontstonden 'spookkelders', ruimtes waarvan niemand het bestaan meer wist.

200 onbekende holtes

Door het voorval met de onbekende ruimte van afgelopen najaar besloot de gemeente het grondig aan te pakken: met een grondradar werd ieder stukje grond onder de stad in kaart gebracht. "Daarmee maak je een soort echo van de stad, je krijgt holtes te zien", legt Vlasblom uit.

De scan met de grondradar, in combinatie met verder onderzoek, leverde sporen op van ongeveer 200 onbekende holtes. "Op basis daarvan zijn er in ieder geval 60 plekken die we willen onderzoeken", zegt Vlasblom.

Wie is de eigenaar?

Maar van wie zijn die ruimtes en wie is er voor verantwoordelijk? Niemand weet het. "We zijn nu aan het kijken wie de eigenaar zou kunnen zijn. Dat zijn we juridisch aan het uitzoeken, de crux is dat we het niet goed weten."

"De kelders die je hebt en waarvan je weet dat je ze hebt, daar ben je ook voor verantwoordelijk. Dat is jouw eigendom", legt Vlasblom uit, hoewel dat mettertijd wel is veranderd. "Vroeger liep het zelfs helemaal door tot aan de werf, tot aan het water." Toen de werven na de oorlog vervielen nam de gemeente Utrecht de verantwoordelijkheid hiervoor op zich.

Hart van de stad

Hoe die werven precies gekoppeld zijn aan de kelders is in veel gevallen niet bekend, het vormt volgens de Kam een geheel. "Het is heel goed om die haven als één groot middeleeuws complex te zien en het zo te benaderen in het onderhoud. Het is het hart van de stad."

En precies daarom is een goede samenwerking tussen gemeente en bewoners van groot belang. Daarvoor moet wel duidelijk zijn welke holtes er zijn. Door de adressen waar holtes worden vermoed aan te schrijven hoopt de gemeente met de bewoners in gesprek te komen. "We verwachten daar binnen 2 weken afspraken mee te hebben", vertelt Vlasblom.

Veiligheid waarborgen

Volgens Vlasblom leveren de kelders geen direct gevaar op. "Er is niet iets waarvan wij zeggen dat er nu acute onveiligheid is. Als het wel zo is, dan doen we daar meteen iets aan. We gaan voor behoud. Maar in het ergste geval kun je een kelder vullen, met zand bijvoorbeeld."

Met nieuwe 'breed beperkende maatregelen' voor verkeer moet de veiligheid verder worden gewaarborgd, maar hoever dat gaat is nog niet bekend. "Of er echt een verbod komt van welk verkeer dan ook is afhankelijk van de politiek, van het krachtenveld van het draagvlak."

Samenwerken

Om het geheel van gangen, kelders en tunnels te bewaren moet het wat De Kam betreft ook als geheel worden aangepakt. Dat de gemeente hierin wil samenwerken met de bewoners is daarom wat hem betreft cruciaal, 'zodat je het als een groot systeem kunt onderhouden'.

De gemeente gaat in ieder geval nog voor de zomer een bewonersbijeenkomst organiseren om het hele project gezamenlijk verder te brengen. En voor de bewoners is het ook wel zo leuk om te weten wat er zich onder hun huizen bevindt, want 'het ligt op kadastrale percelen van mensen die niet eens meer weten dat ze ze hebben'.