Wie wordt het eerst geopereerd? Een algoritme helpt chirurgen met deze moeilijke keuze

Duizenden operaties konden niet doorgaan vanwege de coronacrisis. Nu de reguliere ziekenhuiszorg weer opstart moeten chirurgen kiezen wie ze als eerste gaan opereren. Een wiskundig rekenmodel moet hen helpen bij het nemen van moeilijke beslissingen.

In Nederland zijn we er aan gewend dat iedereen die medische zorg nodig heeft dit binnen een aanvaardbare tijd ook echt krijgt. Maar door de coronacrisis moest veel reguliere zorg van de ene op de andere dag worden uitgesteld en is er een hele nieuwe situatie ontstaan.

690.000 verwijzingen naar ziekenhuis niet doorgegaan

Ruim 690.000 verwijzingen naar ziekenhuizen zijn gedurende de afgelopen maanden niet doorgegaan. Ook chirurgen zitten met een stuwmeer aan uitgestelde behandelingen. Tumorverwijderingen, orgaantransplantaties, hartoperaties; veel ingrepen konden niet plaatsvinden.

'Je moet erover nadenken wie je als eerste behandelt'

"We leven in een ongekende tijd. Tot kortgeleden kon bijna alles op zorggebied: iedereen zou en moest geholpen worden", vertelt hoofd-halschirurg Rob Baatenburg de Jong van het Erasmus Medisch Centrum. "Opeens is alles anders en moet je als zorgverlener erover nadenken wie je als eerste behandelt en wie moet wachten. Dit roept ethische vragen op, naast alle medische aspecten die je als arts in overweging moet nemen."

Om chirurgen te helpen tot een zo eerlijk mogelijke operatievolgorde te komen, hebben Baatenburg de Jong en epidemioloog Hester Lingsma samen met artsen en wetenschappers een algoritmisch model ontwikkeld. Deze software kan helpen bij het nemen van de beslissing wie wanneer wordt geopereerd.

'Grote ethische dilemma's'

"Je kunt allerlei parameters bedenken om te bepalen welke patiënt voorrang moet krijgen voor een operatie", zegt Baatenburg de Jong. "Opereer je eerst mensen die werken? En daarvan dan weer de groep met cruciale beroepen? Of moeten jongere mensen voorrang krijgen? Maar met zo'n model creëer je grote ethische dilemma's. Het risico op discriminatie ligt constant op de loer."

Daarom is er een wiskundig model ontwikkeld dat tot een zo eerlijk mogelijke rangorde moet leiden. Algoritmes berekenen hierbij de verwachte uitkomst van een ingreep en schatten de kwaliteit van leven ná de operatie in. Daarnaast houdt de software rekening met kwaliteitsverlies en verwachte levensduur bij uitstel van een operatie.

De Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK) ziet voordelen van dit wiskundige model. "We snappen dat chirurgen handvatten zoeken om tot een eerlijke keuze te komen over wie er als eerste aan de beurt is. Maar het gesprek tussen arts en patiënt moet altijd leidend zijn. De beslissing moet gezamenlijk genomen worden", vindt Irene Dingemans, woordvoerder van de NFK.

Nationaal coördinatiecentrum voor operaties

Daarnaast zijn er ook andere opties om de druk op chirurgische ingrepen te laten afnemen. De NFK pleit voor een nationaal coördinatiecentrum voor operatiecapaciteit, vergelijkbaar met dat van ic-capaciteit toen daar grote schaarste dreigde te ontstaan. Volgens Dingemans worden patiënten nu nog te weinig doorgestuurd naar andere ziekenhuizen die voldoende gespecialiseerd zijn in oncologische zorg, ook als daar wél plek is om geopereerd te kunnen worden.

"We zien dit zeker in de oncologische zorg nog wel eens gebeuren, en dat is niet nodig. Zeker als er een tweede corona-golf aankomt, moeten we ervoor zorgen dat de reguliere zorg niet opnieuw helemaal stilvalt."

Makkelijker en transparanter

Ook chirurg Baatenburg de Jong benadrukt dat het model niet de enige oplossing is, "Het is een hulpmiddel dat het keuzeproces makkelijker en transparanter moet maken. De uiteindelijke beslissing ligt altijd bij arts en patiënt."

Het rekenmodel gaat de komende tijd getoetst worden. Als het goed uitpakt in de praktijk hoopt Baatenburg de Jong dat meer ziekenhuizen gebruik gaan maken van dit hulpmiddel om het stuwmeer aan operaties op een zo eerlijk mogelijke manier af te bouwen.