Uitbuiting, verdrinkingen en moordpartijen. Aan de constante stroom van schokkende berichten over bootvluchtelingen op de Middellandse Zee lijkt geen einde te komen. 

Afgelopen nacht kwam opnieuw een schip vol vluchtelingen dat vanuit Libië onderweg was naar het Italiaanse eiland Lampedusa in de problemen. Toen de opvarenden zich massaal naar een kant van de boot begaven om de aandacht van een ander schip te trekken kapseisde hun boot. Het schip zonk. Van de geschatte 950 opvarenden zijn slechts enkele tientallen gered. 

De stroom vluchtelingen die de tocht over de Middellandse Zee waagt, lijkt voorlopig niet te stuiten. Vanmiddag raakten wederom twee boten in de problemen. Zo liep voor de kust van Rhodos een schip vast, een tafereel dat door omstanders werd vastgelegd: 

De Italianen zitten ondertussen met de handen in het haar en weten niet wat ze met de stroom vluchtelingen aan moeten. De roep om een oplossing vanuit Brussel wordt steeds luider, maar een directe oplossing lijkt niet eenvoudig te organiseren.

Volgens premier Renzi van Italië zijn we getuige van een...

...systematische afslachting in het Middellands Zeegebied’. ‘Hoe kunnen we ongevoelig blijven als massa's mensen sterven terwijl we over communicatiemiddelen beschikken waarmee we alles in de gaten kunnen houden

Ook Paus Franciscus heeft zich uitgelaten over de drama's op de Middellandse Zee:

Dit zijn mannen en vrouwen zoals wij, broeders die een beter leven willen. Ze hebben honger, zijn gewond, uitgebuit en slachtoffer van oorlogen

Vanavond bericht EenVandaag uitgebreid over de drama’s die er op dit moment op de Middellandse Zee plaats vinden. 

Hier alvast vijf vragen en antwoorden over: De bootvluchteling

1. Wat houdt zo'n reis in?

Vaak hebben vluchtelingen er voordat ze op de boot stappen al een zware tocht op zitten. Vluchtelingenkampen in oorlogsgebieden, lange tochten door onherbergzaam gebied, martelingen door mensensmokkelaars. De tocht naar Libië, één van de meest gebruikte vertrekplaatsen op dit moment, kent vele ontberingen. 

Eenmaal aangekomen op de plaats vanwaar de vluchtelingen per schip naar Europa willen vertrekken, moeten ze enorme bedragen betalen aan smokkelaars om toegang te krijgen tot de boot.

Zo schrijft Harald Doornbos in een column op tijd.be dat Syriërs die vanuit Turkije naar Italië willen een dikke week op de boot zitten en daar rond de 6.000 dollar voor moeten betalen. De overtocht vanuit Egypte duurt zes dagen en kost 3.000 dollar en vluchtelingen die de reis vanuit Libië maken betalen hier ruim 1.000 dollar voor en zijn ongeveer 12 uur onderweg.

Veel van de bootvluchtelingen die de tocht naar Europa wagen komen op dit moment terecht op het meest zuidelijke Italiaanse eiland Lampedusa. De grootste tragedies vinden de afgelopen jaren plaats in de wateren rondom dit eiland.

Schrijnende situatie op boten

Hoewel de kans op verdrinken groot is, overleeft een groot deel van de vluchtelingen de overtocht. Op deze boten is het dringen geblazen. Smokkelaars proppen zoveel mogelijk mensen op een boot en dit zorgt voor zeer gevaarlijke situaties. 

Hoe schrijnend de situatie aan boord van dit soort schepen is blijkt uit de volgende foto’s:

2. Waar komen de ‘overlevers’ terecht?

De vluchtelingen die de reis overleven worden op Lampedusa opgevangen in kampen. Door de grote aantallen vluchtelingen zijn al enkele jaren geleden problemen ontstaan. De Italiaanse overheid verplaatst daarom veel vluchtelingen al snel naar andere centra in Italië.

 Italiaanse politie grijpt in bij rellen onder vluchtelingen op Lampedusa 

Vaak blijven ze niet lang in een opvangcentrum hangen. Veel vluchtelingen hebben al familie in Europa en hebben al een plaats van bestemming in de EU gekozen. Op tijdelijke visa trekken ze vanuit Italië Europa in. 

Italië legt hen daarin volgens enkele Noord-Europese landen te weinig beperkingen op. Zij bieden de vluchtelingen via deze tijdelijke visa mogelijkheden tot doorreizen om zo het vluchtelingenprobleem niet volledig te hoeven dragen. 

Italië, en ook andere Zuid-Europese landen als Spanje en Griekenland, hebben vanwege deze milde aanpak van asielzoekers ook wel de bijnaam de ‘zachte onderbuik van Europa’ gekregen.

De Italiaanse overheid zegt op haar beurt meer hulp vanuit de EU te willen krijgen bij de redding en opvang van deze vluchtelingen. Ze heeft hierbij onder andere gedreigd om vluchtelingen humanitaire visa te geven, waarmee ze ongehinderd Europa in kunnen reizen. 

Over het algemeen zwermen de vluchtelingen die de tocht overleven dus snel uit over Europa. Dit maakt de stroom vluchtelingen een Europees probleem dat alleen EU breed opgelost zal kunnen worden.

3. Is dit een nieuw probleem?

Met steeds grotere regelmaat verschijnen er de afgelopen jaren berichten over grote aantallen verdronken vluchtelingen die op gammele bootjes Europa proberen te bereiken.

De grens tussen het Afrikaanse en Europese continent, de Middellandse Zee, is de afgelopen decennia uitgegroeid tot de gevaarlijkste grens ter wereld om over te steken tussen landen die niet met elkaar in oorlog zijn. Zo vallen er bij de oversteek van deze grens meer doden dan bij de beruchte oversteek van de Rio Grande door Mexicaanse migranten die de Verenigde Staten in proberen te komen.

Bron: The Missing Migrants Project, IOM

Voor Europa is de Middellandse Zee uitgegroeid tot de meest poreuze grens voor wat betreft de instroom van asielzoekers. Decennia lang wordt de Middellandse Zee al gebruikt door gelukszoekers om hun weg naar Europa te vinden. Begin 1991 kwam de mediterrane vluchtroute volop in de aandacht toen er op één dag 27 duizend Albanese migranten de haven van het Italiaanse Brindisi in voeren om zo de economische malaise in hun thuisland te ontvluchten. 

Dit leverde schokkende beelden op:

De grote toestroom van vluchtelingen die via de Middellandse Zee Europa proberen te bereiken is dus niet nieuw. In de afgelopen twintig jaar hebben zich diverse populaire routes ontwikkeld die dienden als een ‘gateway to Europe’.

In de afgelopen twee jaar is er echter een scherpe stijging zichtbaar in het aantal vluchtelingen dat zich richting Europa begeeft. De onrust in het Midden Oosten, volgend op de Arabische Lente, de oorlog in Syrië en de opkomst van Islamitische Staat spelen hierin een grote rol.

Enerzijds zorgt het voor grote groepen ontheemden die vluchten en de reis over de Middellandse Zee wagen. Anderzijds zorgt de onrust ervoor dat mensensmokkelaars vrij spel lijken te hebben en uitgebreide smokkelnetwerken zich hebben ontwikkeld. 

De invloed van de destabilisatie in de regio is goed zichtbaar in Libië. Oud dictator Khadaffi gebruikte de vluchtelingenstroom in de onderhandelingen met de EU. Achteraf lijken de akkoorden van de Italiaanse president Berlusconi met Kadaffi een regulerend effect te hebben gehad op het aantal vluchtelingen dat vanuit Libië naar Europa vertrok.

Nu na de dood van Kadaffi Libië politiek instabiel is, lijken alle poorten in Libië richting Europa geopend te zijn.

In ieder geval is duidelijk, zoals blijkt uit onderstaande grafiek, dat de instroom van naar de EU gesmokkelde migranten de afgelopen twee jaar flink is toegenomen. De vraag is hoe deze instroom te stoppen is.

Bron: CADMUS, European University Institute

4. Wat doet de EU?

De Italiaanse overheid startte in 2013 met de operatie ‘Mare Nostrum’. Deze reddingsoperatie heeft in eerste instantie gezorgd voor een daling van het aantal verongelukte migranten. De actie was gericht op het vinden en redden van bootjes met vluchtelingen in een groot gebied op de Middellandse Zee. 

Het Italiaanse Mare Nostrum was ondanks het succes te kostbaar voor één natie om te dragen. 9 miljoen euro per maand was de Italiaanse overheid kwijt aan het project, waarvoor het naast lof vanuit de EU ook veel kritiek kreeg. Zo stelde de baas van ‘Frontex’, het Europese samenwerkingsverband met het oog op de gemeenschappelijke Europese buitengrenzen, dat Mare Nostrum een aanzuigende werking had.

In augustus 2014 werd Mare Nostrum vervangen door het door de EU geïnitieerde Frontex programma ‘Triton’. Het project heeft een budget van 2,9 miljoen euro per maand, richt zich met name op de Italiaanse wateren en profileert zich als bewakingsoperatie en niet als reddingsactie. Het is daarmee veel minder effectief dan het Italiaanse Mare Nostrum en dit heeft internationaal voor veel kritiek gezorgd.

Inmiddels heeft de Italiaanse president Renzi na meest recente tragedies, opgeroepen tot een EU top over dit groeiende probleem. In navolging van deze oproep is vanmiddag bekend geworden dat deze top binnenkort gehouden zal worden:

De President van de Europese Raad geeft aan in gesprek te zijn over de situatie:

5. Is er een oplossing?

Op dit moment bestaat binnen de EU nog geen overeenstemming over een oplossing voor dit probleem. De zwaarste lasten worden gedragen door Italië, Spanje en Griekenland maar internationaal neemt de druk op de EU toe om tot actie over te gaan nu dagelijks honderden vluchtelingen het leven laten in de Middellandse Zee.

Diverse scenario’s worden besproken in de media maar een bevredigende oplossing waar alle partijen achter zullen staan is tot op heden nog niet gevonden. Vanwege de uiteenlopende belangen en de angst voor de opkomst van anti-EU en anti-immigratie partijen zal de harde opstelling van diverse Europese leiders ten opzichte van deze bootvluchtelingen voorlopig vermoedelijk blijven bestaan.

De meest recente tragedies en de roep om steun vanuit de Italiaanse en Griekse politiek zou desondanks voor een kentering in het Europese beleid kunnen zorgen. 

Australië

Vaak wordt er gewezen naar het Australische beleid. Het asielbeleid daar is in 2013 aangescherpt en voorziet in een zeer strenge toelatingsprocedure. Bootvluchtelingen worden daar direct teruggestuurd en opgevangen in centra op Papoea-Nieuw-Guinea, waar wordt gecontroleerd of de vluchtelingen aan de zeer strenge voorwaarden voldoen om toegelaten te worden tot Australië. Is dat niet zo, dan is toegang tot Australië te allen tijde uitgesloten. 

Ook heeft het land een deal gesloten met Cambodja, dat zich bereid heeft verklaard een zeer groot aantal asielzoekers op te nemen. Australië lijkt hierdoor voor bootvluchtelingen een onneembare vesting te zijn geworden en dit draagt het land dan ook uit in online ontmoedigingsvideo’s als deze:

Green Card

Aan de andere kant zijn er ook geluiden te horen van mensen die kijken naar het Amerikaanse ‘green card’ model. Elk jaar komt een beperkt aantal migranten in aanmerking voor een Green Card, een permanente verblijfsvergunning voor de Verenigde Staten. 

Europa zou volgens enkelen een ‘blue card’ in moeten voeren om het Europese immigratiebeleid zo eenvoudiger en beter beheersbaar te maken.

Italiaanse hysterie

De tragische gebeurtenissen van de afgelopen weken hebben ook heftige reacties losgemaakt die gepaard gaan met het opperen van onconventionele oplossingen. Zo roepen in Italië anti-immigratie georiënteerde politici ondertussen op tot een muur van oorlogsschepen langs de kust van Libië. Door een enkeling is zelfs geopperd dat ieder schip met vluchtelingen onmiddellijk tot zinken zou moeten worden gebracht als ontmoedigingsbeleid.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.