Redactioneel commentaar: zwarte lijst

EenVandaag onthulde deze week dat het ministerie van Defensie ‘lastige journalisten’ excommuniceert. Wij kwamen op dit spoor toen we dankzij een WOB-procedure (Wet Openbaarheid Bestuur) inzage kregen in een interne mailwisseling van de communicatieafdeling van het ministerie.

In een brief werd gesproken over onze collega Jan Born die een 'flinke reprimande’ verdiende en op 'de zwarte lijst’ gezet diende te worden. Geconfronteerd met deze mail verklaarde verantwoordelijk minister Jeanine Hennis niets van een zwarte lijst te weten en het te zullen uitzoeken. 

Binnen een uur werden de Haagse redactie en de eind- en hoofdredactie van EenVandaag in Hilversum bestookt door de woordvoerders van het ministerie. Wij hadden het ‘helemaal verkeerd begrepen’: de mail zou door een gefrustreerde medewerker van een andere afdeling naar communicatie zijn gestuurd. De zwarte lijst zou door deze persoon hooguit figuurlijk bedoeld zijn. Het ministerie hechtte eraan toe te voegen dat persvrijheid een groot goed is en zeker bij Defensie in hoog aanzien staat.

Een storm in een glas water? Wij zijn overtuigd van het tegendeel. Het ministerie van Defensie dreigde onze redactie de afgelopen jaren meermaals -zowel mondeling als schriftelijk- niet mee te werken aan verhalen als niet aan de voorwaarden van het ministerie voldaan zou worden- zowel nu als in de toekomst. 

Recent vond een gesprek plaats tussen de communicatietop van Defensie en de hoofdredactie van EenVandaag over de onderlinge verhoudingen. Op het ministerie leefde het gevoel dat wij ‘ze moeten hebben’. Bij ons is de afgelopen jaren een beeld ontstaan van een departement dat de aanval lijkt te zien als de beste verdediging. 

Misstanden

EenVandaag deed onthullingen over het gebruik van het wapenschoonmaakmiddel PX10 in het leger, terwijl intern al jaren duidelijk was dat dit middel kankerverwekkend is. Wij waren de eerste actualiteitenrubriek die berichtte over het gebruik van de eveneens kankerverwekkende verf met het bestanddeel chroom-6. 

Slachtoffers en nabestaanden hebben mede dankzij de publiciteit eindelijk zicht op erkenning. Defensie wilde de problemen met chroom-6 vervolgens laten onderzoeken door een taskforce onder leiding van Freek Groen. Groen was jarenlang verantwoordelijk voor het gebruik van de gewraakte verf, zo bleek uit een reportage van EenVandaag. Hij trad terug na zware politieke druk; volgens het ministerie omdat hij beschadigd was door de media. 

De Nederlandse militairen in Mali zijn onvoldoende beschermd tegen fijnstof, zo bleek uit een reportage van EenVandaag. En dan Boy van Geffen. Een militair die omkwam na een zware training. Afgedaan als een ongeluk, maar verwijtbaar, zo onthulde Dossier EenVandaag. Na jaren van ontkennen ging Defensie door de knieën, en erkende verantwoordelijkheid. 

Het is inmiddels een behoorlijke lijst met negatieve publiciteit voor Defensie. Wij bestaan om als luis in de pels dergelijke misstanden aan het licht te brengen. Het is niet ons doel om met opzet het ministerie van Defensie te beschadigen. Toch worden wij geconfronteerd met een departement dat keer op keer frontaal de aanval kiest als wij met ‘lastige’ vragen komen. De boodschapper van het slechte nieuws moet het ontgelden en de verwijten zijn niet van de lucht. 

Informatie zou niet kloppen, we geven te weinig tijd voor een reactie, we overvallen bewindslieden en woordvoerders, spelen op de man, doen aan effectbejag en zijn niet geïnteresseerd in wederhoor en het echte verhaal. Deze verwijten gaan steevast gepaard met de opmerking dat publicatie negatieve gevolgen zal hebben voor de betrokken redacteur, verslaggever of het hele programma. 

Cultuur

Het echte verhaal is volgens Defensie dat de zwarte lijst niet bestaat. Maar of er nu een fysieke lijst bestaat of niet; duidelijk is dat kritische journalisten het risico lopen door het ministerie in de ban gedaan te worden. Een beeld dat door collega’s van andere media en de Nederlandse journalistenvakbond (NVJ) wordt bevestigd. Dat we het bewijs voor deze cultuur bij Defensie zwart op wit hebben, was een aanleiding hierover aan de bel te trekken. 

Als het ministerie van Defensie persvrijheid en transparantie hoog in het vaandel heeft, doet het er verstandig aan na te denken over een cultuuromslag.

Peter Kwee, eindredacteur EenVandaag.