Hoe 'Middeleeuwse Máxima' een regionaal museum moet redden

Is er na jaren van wanbeleid nog hoop voor museum Het Valkhof in Nijmegen? De nieuwe directeur Hedwig Saam is er zeker van. Ze heeft haar hoop gevestigd op een nieuwe tentoonstelling over een vijftiende-eeuwse powervrouw, die ze vergelijkt met koningin Máxima. 

Het gaat om Maria van Gelre. Een Franse prinses die in de allerhoogste kringen verkeerde. Ze trouwde in 1405 met Reinoud IV, hertog van Gelre. Een aantal jaren na haar huwelijk liet ze in de buurt van Nijmegen een gebedenboek maken. Dat boek is na jarenlange restauratie nu te zien in Het Valkhof. 

Een heel mooie vrouw

Saam raakte al snel onder de indruk van Maria. "Het was een hele mooie vrouw. In veel bronnen wordt gezegd dat ze knap was. Ze was ook modebewust en had een goed stel hersens. In dat opzicht zou je kunnen stellen dat ze de Máxima van de middeleeuwen was."

Johan Oosterman van de Radboud Universiteit ziet nog een gelijkenis met Máxima. "Maria van Gelre is geboren in Frankrijk en kwam voor het huwelijk naar onze gebieden. Ze is toen meteen de taal gaan leren, het Nederrijns. Net zoals Maxima binnen de kortste keren Nederlands leerde, toen ze met Willem-Alexander trouwde."

Vijfde directeur in 5 jaar tijd

Hedwig Saam is nu een half jaar directeur van het museum. Ze is aangenomen om Het Valkhof uit het moeras te trekken na jarenlang financieel en organisatorisch wanbeleid. "Ik ben de vijfde directeur in 5 jaar. Ik trof een museum aan waaraan je kon zien dat er weinig aandacht voor de organisatie en de mensen en voor de inrichting van het museum was geweest. Als je jezelf te veel versnippert over te veel onderwerpen, dan heb je geen herkenbare identiteit meer."

Daar moet deze tentoonstelling over Maria van Gelre verandering in brengen. Maar is een onbekende vrouw uit de middeleeuwen een publiekstrekker? Saam denkt van wel. "Maria is een persoon waarin je je kunt verplaatsen. Daarnaast zijn de middeleeuwen echt bezig aan een revival, denk aan Game of Thrones. Wij vertellen hier het èchte verhaal."

Volstrekt uniek

Johan Oosterman heeft er ook alle vertrouwen in. "Het is een van de meest complexe en omvangrijke gebedenboeken die we kennen. Het bevat gebeden voor alle dagen van het jaar en is volstrekt uniek." 

Oosterman is hoogleraar Oudere Nederlandse Letterkunde en zamelde in 2015 via crowdfunding 25.000 euro in om het gebedenboekje te laten restaureren, dat tot dan toe flink beschadigd als losse bladen in een doos in de Staatsbibliotheek in Berlijn lag. "Ik noem mijzelf wel eens gekscherend de man van Maria, zo verbonden voel ik mij met deze vrouw."

Angst voor de dood

Haar bekendste gebed is 'Bid dit alle dagen' dat Maria van Gelre bad om haar man te beschermen tegen onheil.

Moge Reinoud van Gelre vandaag verheven worden.
Negen engelen beveel ik hem aan.
Drie op de wegen die hij gaat.
Drie in de stegen
en drie tot alle einden waarheen hij vandaag zal gaan.
En moge iedereen die hem wil schaden of treffen 
vandaag weggevaagd worden 
of het nu een man of een vrouw is.

Oosterman: "Er zit een enorme angst in voor een plotselinge dood. Die wordt bij Maria versterkt door een voorspelling van een astroloog, meester Laurentius, die had gezegd dat Reinoud tijdens een van zijn reizen zou omkomen. En dat is ook gebeurd. Hij kreeg op een dag enorme maagklachten en viel dood neer. Dan kun je zeggen dat het bidden niet veel geholpen heeft. Maar aan de andere kan weet je natuurlijk niet hoeveel eerder hij was gestorven zonder al het ijverige bidden van zijn vrouw."

Miljoenen extra nodig

Er is veel geld nodig voor een wederopstanding van het museum. Het Valkhof wil 5,7 miljoen euro van gemeente en de provincie voor renovatie en exposities. Dat geld moet bovenop de 3,5 miljoen subsidie komen die het museum jaarlijks al krijgt van de overheid.

PvdA-gemeenteraadslid Theo de Wit staat niet te trappelen om nog meer geld aan het museum te geven. "We hebben als gemeente in het verleden al veel geïnvesteerd in het museum en ik hoop eigenlijk dat de provincie Gelderland bereid is extra investeringen te doen. Het is heel veel geld en we hebben ook andere prioriteiten in Nijmegen."

Voorlopig heeft het museum de hoop gevestigd extra bezoekers voor de tentoonstelling over hun middeleeuwse powervrouw en haar gebedenboek. Oosterman: "Er wordt wel gezegd: het gebedenboek is de redding van het museum. En weet je, misschien is dat ook zo. Ik geloof erin."