Hoe banken en bedrijven boeren eigenlijk geen keus geven om in te krimpen: 'Als jij groeit, kunnen zij meer verdienen'

Met de stikstofcrisis staan bedrijven en banken zij aan zij met de boeren. Ze stuurden dan ook jarenlang aan op schaalvergroting van boerderijen. Maar daar profiteren ze vooral zelf van, zegt econoom Kees Klomp. "Ze gebruiken de boeren."

Een gemiddeld bedrijf heeft hij al lang niet meer, melkveehouder Dirk Jan Schoonman in Brummen. Met 55 koeien is hij een uitzondering als hij kijkt naar de boeren om hem heen. "Bedrijven en banken stimuleerden hen tot schaalvergroting en zeiden: 'Als je je stal niet vergroot, dan ga je het niet halen'."

Meer koeien en een grotere stal

Schoonman weet hoe het is. Ook bij hem kwam een vertegenwoordiger van de Rabobank jaren geleden langs. "Hij legde bij wijze van spreken een zak met geld op tafel en vroeg of ik wilde groeien. Ik moest een flinke investering doen voor een grotere stal en meer koeien."

"Na wat rekenen wist ik dat het aangaan van die lening er niet voor ging zorgen dat ik meer geld ging verdienen. Hooguit 1 of 2 cent meer per liter melk. Maar daar moest ik dan ook flink harder voor werken en veel geld in investeren. 'Zou jij dat doen?' vroeg ik aan de vertegenwoordiger van de bank. Toen bleef hij stil en wist ik genoeg."

'Als jij groeit, kunnen zij meer verdienen'

Schoonman legt uit dat partijen om de boer heen er belang bij hebben dat je als boer groeit. "Als je een groter bedrijf hebt, heb je meer krachtvoer nodig, een aannemer, een adviseur en je hebt financiering nodig. En uiteindelijk levert het meer melk op voor de verwerker. Iedereen heeft er profijt van en verdient er meer geld aan, maar de boer schiet er financieel weinig mee op en doet wel al het werk."

"Boeren zetten natuurlijk zelf hun handtekening onder een contract voor een lening van bijvoorbeeld een staluitbreiding. Maar omdat ze eerder een lening kregen als ze meer koeien namen, zie je dat er wel jarenlang is gestuurd op schaalvergroting. Daardoor zitten we nu met dit stikstofprobleem", zegt de melkveehouder.

Afscheid van het melkquotum

In 2015 ging na 31 jaar het Europese melkquotum eraf. Het voelde als een bevrijdingsdag voor boeren. Ze werden niet langer beperkt door een quotum en mochten dus meer koeien houden en meer melk produceren.

Schoonman, in die tijd voorzitter van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond, waarschuwde zijn leden. "Ik zei dat ze voorzichtig moeten zijn met uitbreiden en niet te afhankelijk moeten worden van financiers. Voor je het weet zit je in een fuik en zwem je steeds verder door. Meer koeien, nieuwe machines om zo nog winst te kunnen maken."

Geen opvolger

Schoonman heeft, in tegenstelling tot zijn collega's, niet gekozen voor uitbreiding van zijn bedrijf. In plaats van een nieuwe stal, kocht hij er een stuk grond bij. Dat kon ook, omdat hij wist dater geen zoon of dochter was om het bedrijf over te nemen.

"Het kan nu net. Het zou makkelijker zijn als je op dit terrein meer koeien zou houden, maar dan is mijn stal te klein. Als ik een investering daarin doe, kom ik niet meer rond. Nu ga ik op deze wijze verder", zegt de boer.

Grondgebonden landbouw

Door het extra stuk grond kan hij nu zijn koeien voeden met zijn eigen gras. "Die kant moeten we wat mij betreft op: grondgebonden landbouw", zegt hij.

"Dan krijg je dus minder boeren met meer land, die extensiever boeren. En met de grond die ze hebben de eigen veestapel van voedsel kunnen voorzien", zegt Schoonman.

'Boeren staan niet alleen in het boerenprotest'

"Banken, veevoer bedrijven, supermarktketens: ze verdienen allemaal miljarden aan de manier waarop boeren nu boeren. Als de boeren morgen allemaal zouden stoppen, dan stort dat hele systeem in", zegt betekeniseconoom Kees Klomp van de Hogeschool Rotterdam. Hij houdt zich bezig met economische systeemveranderingen.

Het is volgens hem een misverstand dat boeren zelfstandig zijn. "Bij boeren komt veel geld kijken. Het kopen van grond, apparaten, veevoer en kunstmest. In de supermarkt willen consumenten niet te veel betalen. Dat is een spiraal waar de Nederlandse sector al decennia lang in vast zit. Daar kan je niet alleen de boer als schuldige voor aanwijzen. Banken en bedrijven gebruiken de boeren."

Ecologische boer

Een klein bedrijf met 55 koeien zoals melkveehouder Schoonman heeft, kan dat nog? Wat Klomp betreft is dat in dit systeem lastig. "Er zijn veel partijen die een ecologische boer geen leuke boer vinden."

"Die boeren kopen namelijk geen veevoer en kunstmest, iets wat de industrie graag wil verkopen. Duurzaam boeren in het systeem zoals we het nu hebben is lastig."

Nog kritischer kijken

In een reactie laat de Rabobank weten dat de bank elke financieringsaanvraag individueel zal blijven beoordelen. "Leningen die we verstrekken moeten bijdragen aan het perspectief en het verdienmodel van een ondernemer en de verduurzaming van zijn of haar onderneming."

De bank geeft daarbij aan dat het, in het belang van hun klanten, verstandig is om nog kritischer te kijken naar financieringsaanvragen voor uitbreiding en bedrijfsovernames. "We kijken daarbij naar de extra risico's van de stikstofaanpak van het kabinet voor het verdienmodel en de toekomstbestendigheid van de onderneming."